Mae llifogydd yn broses naturiol, ond mae newidiadau hinsoddol a’r ffordd yr ydym yn rheoli ein tirweddau yn achosi iddo ddigwydd yn fwy aml gyda difrod cynyddol i gartrefi, cymunedau a seilwaith. Rhagwelir y bydd cyfanswm glaw yn y DU yn cynyddu yn y gaeaf gyda digwyddiadau stormydd unigol yn dod yn fwy dwys. Mae angen i ni addasu i reoli perygl llifogydd yn well; mae’r hyn a wnaethpwyd yn y gorffennol yn annhebygol o fod yn ddigonol yn y dyfodol.
Mae llawer o ffactorau’n cyfrannu at ddwysau perygl llifogydd mewn trefi a phentrefi. Ar draws ardaloedd mawr, cywasgir pridd ac maent yn colli eu gallu i storio dŵr. Mae gwlyptiroedd wedi’u draenio a chaeau glaswellt llyfn gydag ychydig o goed, yn caniatáu i ddŵr lifo’n gyflym i sianeli afonydd. Mewn sawl man mae afonydd wedi eu sythu a’u carthu er mwyn symud dŵr yn gyflym i lawr yr afon tuag at drefi a phentrefi. Pan fydd y cyfaint enfawr hwn o ddŵr yn cyrraedd tref ac yn cael ei wasgu trwy sianeli muriog ac o dan bontydd mae’n llifo allan i’w gorlifdir. Mae adeiladu a datblygu ar orlifdiroedd yn gadael y dŵr yma ag unman i fynd ac felly mae’n gorlifo eiddo. Mae angen i ni arafu cyflymder y dŵr sy’n dod oddi ar y bryniau a storio mwy o ddŵr ar orlifdiroedd naturiol.
Credyd: Ffotograffiaeth Ryan Milsom
‘Rheoli llifogydd naturiol’ yw newid neu adfer tirweddau i storio dŵr neu ‘arafu llif’ dŵr sy’n cyrraedd sianel yr afon.
Mae technegau rheoli llifogydd yn naturiol yn gost-effeithiol, yn gynaliadwy ac yn darparu llawer o fanteision eraill megis glanhau dŵr, storio carbon a chynyddu bywyd gwyllt. Mae gan YAGG brofiad o gyflawni’r ymyriadau canlynol i helpu i adfer ein cynefinoedd naturiol a lleihau’r perygl o lifogydd:
- Gwella iechyd y pridd fel bod ganddynt fwy o allu i storio dŵr.
- Adfer mawnogydd wedi’u draenio neu orbori fel sbyngau naturiol ond mae llawer wedi bod ac nad ydynt bellach yn dal dŵr.
- Plannu coed a gwrychoedd i amsugno dŵr a rhyng-gipio’r dŵr sy’n llifo oddi ar ochr y llethr, gan arafu’r cyflymder y mae’n cyrraedd sianel yr afon ac yn symud i lawr yr afon. Gall ardaloedd bach sydd wedi’u plannu, yn enwedig ar draws llethrau serth neu ar hyd nentydd, helpu i leihau faint o ddŵr sy’n cyrraedd sianel yr afon.
- Adfer afonydd i’w ffurf ‘ymdroellog’ naturiol, gan droelli ar draws eu gorlifdiroedd. Mae afonydd wedi’u sythu yn danfon dŵr yn gyflym iawn i drefi a gallent gynyddu’r perygl o lifogydd. Mae adfer afonydd i’w cwrs naturiol a’u hailgysylltu â’u gorlifdiroedd yn arafu llifoedd brig.
- Creu Systemau Draenio Cynaliadwy (SuDS), newidiadau defnydd tir trefol sy’n dynwared draeniad naturiol i leihau cyfaint y dŵr ffo arwyneb mewn ardaloedd trefol. Maent hefyd yn helpu i leihau llygredd ac yn darparu gwelliannau amgylcheddol.
- Gallwn hefyd ddefnyddio deunyddiau naturiol i ddylunio strwythurau o fewn y dirwedd sy’n storio llifddwr ac yn arafu’r llif. Er enghraifft, gall adeiladu byndiau a phyllau gyda chapasiti ychwanegol, ganiatáu i ddŵr gael ei storio yn ystod llifogydd ac yna draenio i ffwrdd yn araf. Gall argaeau sy’n gollwng ar draws cyrsiau dŵr neu lwybrau dŵr ffo arafu’r llif i lawr yr afon.
